The year 1808 was a period of superlative productivity for Beethoven: In the midst of all this, Beethoven somehow found the time and energy to compose two major piano trios. They were completed while Beethoven was living with Countess Marie Erdödy, to whom the trios were also dedicated.

Some previous piano trios were rather lengthy affairs with pretentions to the symphonic repertoire, but the opening movement of op. 70 no. 1 immediately lets the listener know that this time, things are different. The piece starts seemingly in medias res with a tempestuous figure in all three instruments at the same time. The second movement is the one that gave the trio its nickname ‘ghost’. Carl Czerny, Beethoven’s student, seems to have been the first to use this name. According to him, the movement ‘resembles an appearance from the underworld. One could think not inappropriately of the first appearance of the ghost in Hamlet’. Superficially, the sibling of the ‘Ghost’ may seem closer to Haydn and Mozart in style.

For a long time, the Variations op. 44 were known as ‘Variations on an Original Theme’, as the first publication did not name the theme. It has since been identified as a theme by Dittersdorf. The variations were presumably written in 1792 and published in 1804, when various other early works were being offered to publishers.

Het Van Baerle Trio zet er vaart achter. In een jaar tijd brachten ze drie delen uit in een reeks met alle pianotrio's van Ludwig van Beethoven. Opnieuw is het pianist Hannes Minnaar, violiste Maria Milstein en cellist Gideon den Herder gelukt om een mooi album samen te stellen. Het uitgebalanceerde spel van het trio maakt het een genot om naar te luisteren.

Pianotrio's opgedragen aan gravin

In 1808 was Beethoven buitengewoon productief: hij voltooide zijn Vijfde en Zesde Symfonie, die beide op 22 december dat jaar hun première beleefden tijdens een van de meest bijzondere concerten ooit. Het programma bestond uit nog meer werken waardoor het concert uiteindelijk ongeveer vier uur duurde. Blijkbaar vond Beethoven het nog niet genoeg en had hij tijd en energie om tussendoor de twee grote pianotrio’s te schrijven, die op dit album staan. De stukken werden geschreven in de tijd dat Beethoven bij Gravin Marie Erdödy inwoonde, aan wie de trio’s zijn opgedragen. Het feit dat zij gedurende deze tijd gescheiden van haar man leefde zorgde voor veel speculaties over een mogelijke romantische relatie met Beethoven, maar daarvoor is geen betrouwbaar bewijs.

Symfonische pretenties

Sommige eerdere pianotrio’s van Beethoven waren tamelijk lang met symfonische pretenties. Maar het begin van op. 70 nr. 1 is totaal anders, dit keer geen langzame introductie die een snel deel inleidt. Het lijkt of het stuk in het midden start met een stormachtige figuur, gespeeld door alle drie de instrumenten tegelijkertijd. Wat volgt is een compact maar complex tweede deel, waaraan het trio zijn bijnaam ‘Geistertrio’ dankt. Carl Czerny, Beethovens leerling, schijnt de eerste te zijn geweest die deze bijnaam gebruikte. Volgens hem stelt dit deel “een verschijning uit de onderwereld voor. Het is niet onlogisch om aan de eerste verschijning van de geest uit Hamlet te denken”. Of Beethoven er ook zo over dacht is niet bekend, maar de beschrijving lijkt goed bij de sfeer van het deel te passen. De finale is daarentegen veel vrolijker, met een uitbundig slot.

Gracieus trio dat de ziel doet smelten

Op het eerste gezicht lijkt op. 70 nr. 2, het broertje van het ‘Geistertrio’ veel meer op Haydn en Mozart qua stijl, met een langzame opening en vrolijke eenvoud in het eerste thema. Het derde deel, een Allegretto ma non troppo, werd destijds door iemand die de première van beide trio’s op oudejaarsavond 1808 meemaakte beschreven als “het mooiste en meest gracieuze dat ik ooit heb gehoord: het verheft en smelt mijn ziel steeds als ik er aan denk,” en het lijkt twee eeuwen later aan kracht nog niets te hebben ingeboet.

Onstuimig slot

Lang waren de Variaties op. 44 bekend als ‘Variaties op een eigen thema’, omdat de eerste publicatie de naam van het thema niet noemde, maar het bleek een thema van Dittersdorf te zijn. Na variaties in majeur en mineur klinkt de finale van Beethovens op. 44 als een hommage aan Mozart, die in 1791 overleed en bij wie Beethoven les had willen nemen. Na een humoristisch Allegro komt de vorige mineurvariatie even terug, maar niet voor lang: de reis terug naar de grondtoonsoort gebeurt hier met een Mozartiaanse achteloosheid en leidt tot een heerlijk plagende herhaling van het thema, voordat het stuk onstuimig eindigt.

Een combinatie van oud en nieuw

Net als op de andere twee albums speelt Minnaar op de, in 2017, gebouwde Chris Maene Concert Grand vleugel. In dit bijzondere instrument zijn kennis en materialen van de moderne pianobouw gecombineerd met die van oudere, historische instrumenten. De soliditeit van de moderne vleugel in combinatie met het transparante klankideaal van oude instrumenten zorgt voor een bijzonder effect. Deze symbiose van oud en nieuw was een inspiratiebron bij het opnemen van Beethovens Pianotrio’s.

Gevestigde reputatie

Het Van Baerle Trio is in 2004 opgericht door pianist Hannes Minnaar, violiste Maria Milstein en cellist Gideon den Herder. De naam van het trio is ontleend aan de straat waar hun muzikale wortels liggen: de Van Baerlestraat in Amsterdam. Hier ontmoetten de drie musici elkaar tijdens hun studie aan het Conservatorium van Amsterdam, op een steenworp afstand van het Concertgebouw, dat het trio als zijn muzikale thuis beschouwt. Inmiddels heeft het trio een gevestigde reputatie opgebouwd in binnen- en buitenland.

Lees ook de recensie van Michel Dutrieue op zijn blog stretto.be.

Das Jahr 1808 war für Beethoven eine Zeit größter Produktivität, in der er neben vielerlei anderem auch noch die Zeit und Energie für zwei große Klaviertrios fand. Beethoven vollendete sie, während bei Gräfin Marie Erdődy lebte, der die Trios gewidmet sind.

Einige vorangegangene Klaviertrios sind recht ausgedehnte Kompositionen mit Anlehnung an das symphonische Repertoire, doch der erste Satz des Trios Op. 70 Nr. 1 zeigt dem Hörer unmittelbar, dass es sich hier um etwas ganz anderes handelt. Das Stück scheint in medias res zu beginnen, mit einer stürmischen Figur in allen drei Stimmen. Der zweite Satz gab dem Trio seinen Beinahmen „Geistertrio“. Carl Czerny, Beethovens Schüler, scheint diese Bezeichnung als erster verwendet zu haben. Ihm zufolge ist dieser Satz „gleich einer Erscheinung aus der Unterwelt. Nicht unpassend könnte man sich dabei die Erscheinung des Geist’s im Hamlet denken.“ Auf den ersten Blick scheint dessen Schwesterwerk stilistisch näher an Haydn oder Mozart zu liegen.

Die Variationen Op. 44 waren lange als „Variationen über ein eigenes Thema“ bekannt, denn die erste Veröffentlichung nannte das Thema nicht. Seitdem wurde es als eine Melodie von Dittersdorf identifiziert. Die Variationen entstanden vermutlich 1792 und wurden 1802 veröffentlicht, als Verlegern verschiedene andere Frühwerke angeboten wurden.